اس پی دی فایل | سیستم همکاری در فروش فایل سپیده

فعل معتل

به فعلي كه در ريشة آن حرف علّه (و، ي، ا) وجود داشته باشد «فعل معتل» مي‌گويند.

مانند:«وعد، يسر، قول، بيع، دعو، رمي و …»

انواع فعل معتل

از اين جهت كه حرف عله چندمين حرف ريشه باشد فعل معتل، به سه دسته تقسيم مي شود: مثال، اجوف، ناقص

1     معتل مثال: فعلي است كه اولين حرف ريشة آن، حرف عله مي باشد.

الف)مثال واوي مانند:وعد(وعده داد)، وصل(رسيد)، ودع(رها كرد، ترك كرد)، وهب(بخشيد)…

ب)مثال يائي مانند يقظ (بيدار شد)، يسر(آسان شد)، يئس(نااميد و مأيوس شد)…

2معتل اجوف: فعلي است كه دومين حرف ريشة آن، حرف عله مي باشد.

الف)اجوف واوي مانند: قول (گفت)، عود(بازگشت)…

ب)اجوف يائي مانند: بيع(فروخت)، سير(حركت كرد)…

3     معتل ناقص: فعلي است كه سومين حرف ريشة آن، حرف عله مي باشد.

الف)ناقص واوي مانند: دعو(دعوت كرد، خواند)، تلو (تلاوت كرد)…

ب)ناقص يائي مانند: رمي (پرتاب كرد)، هدي (هدايت كرد)…

وجود حروف عله در ريشة فعل هاي معتل باعث مي شود كه تلفظ بعضي از صيغه ها دشوار يا غير ممكن باشد به همين دليل براي حل اين مشكل تغييراتي در فعل هاي معتل به وجود مي آوريم كه به اين تغييرات «اعلال» مي گويند.

مثلاُ «قول» براي تلفظ راحت تر به «قال» تبديل مي شود و «يرمي» به «يرميُ»، «لم تقول» به «لم تقل».

بنابراين به تغييراتي كه در فعل معتل ايجاد مي شود«اعلال» مي گويند.

انواع اعلال

در فعل معتل سه نوع اعلال (تغيير) بوجود مي آيد:(اعلال به قلب، اعلال به حذف، اعلال به اسكان)

الف)اعلال به قلب:

هرگاه يك حرف عله به حرف علة ديگري تبديل شود به اين نوع تغيير «اعلال به قلب»  مي گويند.

مانند: قول   قال            بيع باع                       يخشيُ يخشي

ب)اعلال به حذف:

هرگاه حرف عله حذف شود به اين نوع تغيير، «اعلال به حذف» مي گويند.

مانند:يدعوون  يدعون                                    لم يقول  لم يقل

ج)اعلال به اسكان:

هرگاه حرف علة متحرك، ساكن شود به اين نوع تغيير «اعلال به اسكان» مي گويند.

مانند: يرمي   يرمي                                        يقول   يقول

سؤال: اعلال فعل هاي معتل بر چه اساسي و با توجه به چه قواعدي انجام مي شود؟

جواب: اگرچه اعلال هريك از سه نوع معتل (مثال، اجوف، ناقص) را بايد جداگانه ياد گرفت اما بعضي از قواعد و اصول اعلال وجود دارد كه تقريباً در اكثر فعل هاي معتل اجرا و رعايت مي شود.

اصول اعلال

1     معمولاً حرف عله متحركي كه حرف قبلي اش ساكن باشد، حركتش را به حرف قبلي منتقل مي كند(و خودش ساكن مي شود)

مانند: يَبِيْعُ   يَبِيْعُ                         يَقْوُلُ  يَقُوْلُ (اعلال به اسكان)

2     هرگاه دو حرف ساكن كنار هم قرار گيرند به اين حالت «التقاي ساكنين» مي گويند كه بايد اين حالت را از بين برد بنابراين حرف علة ساكن را حذف مي كنيم (براي رفع التقاي ساكنين)

يقولن  يقلن                                 يقول لم يقول  لم يقل

3     معمولاً حرف عله متحرك بايد با حركت حرف قبل از خودش تناسب  داشته باشد در غير اين صورت بايد به حرف علة متناسب با حركت ماقبل خود، تبديل شود.

تناسب حرف با حركت ماقبلش عبارتست از: فتحه با الف(َ ا)      كسره با ياء(ِ     ي)      ضمه با واو(ُ و)