اس پی دی فایل | سیستم همکاری در فروش فایل سپیده

محله های تهران

در مورد اسامی محله های تهران تا پیش از آن که حصار بر گرد شهر کشیده شود ، نوشته متقن و فابل اعتمادی در دست نیست . فدیمی ترین سندی که به وجود محلات در تهران اشاره دارد “معجم البلدان” یاقوت حموی است که نوشته است تهران دوازده محله دارد ولی نامی از آن محله ها نبرده است . پس از آن دیگر ذکری از محله های تهران نیست تا نقشه ی سال 1257 ق. که در آن تهران به پنج محله اصلی تقسیم شده است : ارگ ، عودلاجان ، چاله میدان ، بازار و سنگلج .

اما به نظر نمی آید که این محله ها چندان قدیمی باشند و بر محله های ده تهران در قرن هفتم تطبیق کنند . چنان که ارگ در ابتدا یک منطقه پر آب و درخت و اعیان نشین بود و در زمان چیرگی افغان ها بر تهران شکل محله به خود گرفت و بر چهار محله ی اصلی که تا آن زمان وجود داشتند ، افزوده شد .

از نوشته های موجود چنین بر می آید که محله ی عودلاجان در ابتدا پوشیده از باغ و سبزه بوده و جمعیت ساکن نداشته است . سیاحانی که در آن زمان ها به تهران آمده اند ، در سفرنامه های خود تصریح کرده اند که وقتی که از دروازه شمیران وارد شهر شدند ، پس از عبور از زمین های بایر ، مدت زیادی از میان باغ های مختلف       مخصوصا باغ های انار و پسته – گذشته اند تا به مرکز جمعیت رسیده اند . می توان گفت که محله چاله میدان ، اطراف امام زاده یحیی و چیرامون امام زاده سید اسماعیل محل اصلی تمرکز جمعیت تهران چیش از کشیده شدن حصار بوده است . آماری که در 1296 ق. از تمام تهران تهیه شد ، موید این نظر است .

تا چیش از کشیده شدن حصار محله با زار وجود نداشته است . چس از آن در اطراف امام زاده سید اسماعیل تا حدود بازار آهنگرها بازارچه هایی ساخته شد و همچنان بود تا دوره قاجارکه بازار وسعت امروزی را یافت : چهار سوق بزرگ در زمان فتحعلی شاه ساخته شد ، سرای امیر را میرزا تقی خان امیر کبیر ساخت ، و بازار بزرگ و بازار کفاش ها ( ارسی دوز ها ) در سلطنت ناصرالدین شاه احداث شدند  

دروازه ها و محله های تهران در زمان قاجار

 بعد از مرگ کریمخان زند، آغا محمد خان قاجار در سال 1200 ﻫ      ق در اول فروردین بر تخت سلطنت نشت و تهران را به‌عنوان پایتخت برگزید و “دارالخلافه” نامید.

انتخاب تهران به عنوان پایتخت از سوی خان قاجار چند علت داشته که مهم‌ترین آنها نزدیکی به اراضی حاصل خیز ورامین و مجاورت آن با محل استقرار ایلات ساوجبلاغ بوده است، مضافا ایلات غرب ساکن در ورامین، یعنی هواخواهان وی در حوالی تهران اقامت داشتند و جز این، تهران با استرآباد و مازندران که در حقیقت ستاد اصلی نیروهایش بود فاصله چندانی نداشته است.

در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار بر اثر موج حرکت ایران به سوی غرب، تهران بیش از پیش آباد گردید. از جمعیت تهران در دوره فتحعلی شاه اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی به طوری که در کتاب جام جم معتمدالدوله فرهاد میرزا آمده است جمعیت تهران در زمان ناصرالدین شاه، صد و پنجاه هزار نفر رسیده بود.

ناصر الدین شاه دو نفر را مامور کرد که محدوده و نقشه‌ای برای پایتخت در نظر بگیرند و با وسعت بیشتری به حفر خندق‌های جدیدی در اطراف تهران بپردازند.

ساختمان حصار و حفر خندق‌های جدید تهران قریب به ده سال طول کشید و شهر تهران چندین برابر توسعه یافت و مساحت آن به سه فرسخ و نیم رسید و از طریق 12 دروازه به محیط بیرون خود ارتباط یافت. این دروازه‌ها که هم اینک نیز، اگر چه ساختمان آنها از بین رفته، اما اسمشان باقی است. عبارت‌اند از:

•              دروازه‌های دولت، یوسف آباد و شمیران (در شمال شهر)

•              دروازه‌های خراسان، دولاب و دوشان تپه (در شرق شهر)

•              دروازه‌های باغشاه، قزوین و گمرک (در غرب شهر)

•              دروازه‌های غار، رباط کریم و حضرت عبدالعظیم (در جنوب شهر)

در واقع حدود جغرافیایی تهران به شرح ذیل بود:

شمال: طول خیابان انقلاب فعلی، از حدود پیچ شمیران تا کمی بعد از چهار راه کالج که به شکل مایل به طرف غرب و خیابان سی متری (کارگر کنونی) امتداد داشت. غرب: از حدود چهار راه جمهوری کنونی تا حوالی میدان گمرک جنوب: خیابان شوش، از حدود میدان راه آهن تا حوالی میدان گمرک. شرق: خیابان شهباز(17 شهریور فعلی) تا بعد از میدان شهدای کنونی.

و محلاتی که در داخل این محدوده قرار داشتند و هنوز بسیاری از آنها با همان اسم و رسم قدیم وجود دارند. محله دولت که به دلیل نزدیکی با کاخ‌های سلطنتی به این نام خوانده می‌‌شد، خیابان‌های لاله‌زار، خیابان شاه‌آباد، خیابان اسلامبول، خیابان علاء‌الدوله (فردوسی) خیابان لختی (سعدی) خیابان واگن‌خانه (خیابان اکباتان) عین الدوله، دوشان‌تپه (ژاله)، نظامیه (بهارستان) و دروازه شمیران را شامل بود.

محله عودلاجان (بر گرفته از واژه عربی عودلاجان به معنی بازار عطر فروشان است) تشکیل می‌‌شد از خیابان جلیل آباد (خیام) کاخ گلستان تا ناصریه (ناصر خسرو) و حدود مسجد شاه و شمال بوذرجمهری شرقی و پامنار و جنوب خیابان چراغ برق (امیر کبیر) و میدان توپخانه، که محله کلیمیان و و زرتشتیان مقیم تهران بوده است.

محله سنگلج که بخش اعظم و عمده آن را امروزه پارک شهر تشکیل می‌‌دهد، در گذشته یکی از مراکز مهم سیاسی بود و با اینکه در حال حاضر تقریباً از بین رفته ولی هنوز اشتهار تاریخی خود را از دست نداده.

چاله حصار یکی دیگر از محلات جنوب تهران بود که چون آن را خاکبرداری و خاکش را به مصرف حصار کشی تهران رسانده بودند، مقدار زیادی چاله گود مانند داشت، بعدها برای تخلیه زباله‌های شهر از آنجا استفاده می‌‌کردند.

چاله میدان نیز که قبلا در دوره صفویه خاک آن را به مصرف حصار کشی تهران رسانده بودند، وضعی تقریباً مشابه چاله حصار داشت و محل تخیله زباله تهران به حساب می‌‌آمد، این محله محدود به جنوب بازار چهل تن و امامزاده سید اسماعیل و میدان مال فروش‌ها، میدان امین السلطان، گمرک، خانی آباد، دروازه غار و پاقاپوق (اعدام) بود.

بیشترین تعداد جمعیت به ترتیب از آن عودلاجان ( 8/24 درصد ), چال میدان ( 5/23 درصد ), سنگلج ( 2/20 درصد ), بازار ( 1/18 درصد ), محله های خارج شهر ( 4/11 درصد ) و ارگ ( 2 درصد ) بوده است. از ویژگیهای جمعیتی در این سرشماری, کثرت مهاجران را می توان نام برد. در واقع, فقط 6/26 درصد از افراد متولد تهران بوده اند و 4/73 درصد بقیه را مهاجران تشکیل می داده اند که اکثریت به تذتیب با آذربایجانی ها، اصفهانی ها و کاشانی ها بوده است