اس پی دی فایل | سیستم همکاری در فروش فایل سپیده

طرح مسئله

مسلمین پس از اطلاع از آغاز تهاجم قریش، حداكثر هشت روز فرصت داشتند تا نسبت‏به انجام هرگونه اقدام تدافعى تصمیم‏گیرى كنند.

تصمیم پیامبر(ص) به حفر خندق یكى از بهترین نمونه‏هاى تصمیم‏گیرى شجاعانه است. خندقى به طول حداقل پنج كیلومتر با عرض تقریبى هفت تا ده متر و عمق حداقل سه‏متر، مستلزم حجم عظیمى از خاكبردارى است، در حالى كه تمام نیرویى كه در اختیار پیامبر(ص)بود به سه هزار نفر نمى‏رسید. حال این سؤال مطرح است كه چه مدیریتى اعمال شد كه توانست‏با وجود همه محدودیت‏ها این اقدام كم نظیر را انجام دهد و به نتیجه مطلوب برساند؟

تصویر اجمالى حادثه

غزوه احزاب بنابر قول مشهور در شوال سال پنجم هجرى (1) و در ناحیه شمال و غرب مدینة النبى واقع شد. قرآن مجید در چهار سوره و در قریب 22 آیه به مسائل مختلف این جنگ اشاره كرده‏است. (2)

سپاه مشركین از سه لشكر به ترتیب زیر تشكیل شده‏بود:

1      لشكر قریش و هم‏پیمانانش به رهبرى ابوسفیان بن حرب، كه فرماندهانى چون خالدبن‏ولید، عكرمة بن ابوجهل، عمروعاص، صفوان‏بن امیه و عمروبن عبدود در آن شركت داشتند. مجموعه نیروهاى تحت فرماندهى ابوسفیان       با احتساب بنى‏سلیم       4700 نفر بودند كه بیش از 300 اسب و 1500 شتر به همراه داشتند. (3) این نیروها پس از نزدیك شدن به مدینه در محلى موسوم به «رومة‏» مستقر شدند.

2      لشكر غطفان و هم‏پیمانان آن‏ها از قبایل نجد، به فرماندهى «عیینة بن حصن فزارى‏» و مسعود بن رخیله و حارث بن عوف جمعا به استعداد 1800 نفر، كه در نزدیكى «احد» اردو زدند و تعداد 300 اسب همراه این لشكر بود. (4)

3      بنى اسد به فرماندهى طلیحه‏بن خویلد اسدى، هم‏چنین یهودیان بنى‏نضیر كه قریش را همراهى مى‏كردند و نقش آن‏ها بیشتر تقویت فكرى و روحى این حركت نظامى بود. یهودیان بنى‏قریظه هم با شكستن پیمان، متحد احزاب محسوب مى‏شدند. اكثر مورخان تعداد نفرات احزاب را مجموعا ده هزار نفر گفته‏اند. (5) اما این عدد به نظر اندكى اغراق‏آمیز مى‏رسد. احتمالا مجموع سپاه قریش و متحدانش از حدود 8000 نفر متجاوز نبوده‏است.

امتیاز عمده سپاه احزاب كه تا آن زمان در منطقه حجاز كم نظیر بود، برخوردارى از سواره نظامى با حداقل 600 اسب بود كه برترى كامل آنان بر نیروهاى اسلام را تضمین مى‏كرد. به احتمال قریب به یقین، نگرانى عمده مسلمین از همین بخش سپاه احزاب بوده است. طبعا اولین اقدام مؤثر سپاه اسلام هم باید به نحوى طراحى مى‏شد كه بتواند سواره نظام دشمن را زمین گیر و بى‏اثر كند.

موقعیت مسلمانان

بنا به روایت ابن اسحاق، تعداد نفرات سپاه اسلام در جریان غزوه خندق 3000 نفر بوده‏است. (6) به نظر مى‏رسد كه این قول اندكى خوش‏بینانه و همراه با اغراق باشد. احتمالا این رقم با احتساب نوجوانان و جوانان و هم‏چنین همراهى كراهت‏آمیز برخى از منافقین است. لازم به ذكر است كه تعداد اسب‏هاى مسلمین در غزوه خندق سى و چند اسب بوده‏است. (7)

بنا به گفته واقدى چهار روز پس از حركت قریش از مكه، سواران خزاعه خبر حركت احزاب را به پیامبراكرم(ص) رساندند. (8) فاصله میان مكه و مدینه براى سپاهى كه با ساز و برگ جنگى حركت مى‏كرد، ده تا دوازده روز راه بوده‏است. بنابراین پیامبر اكرم(ص) و مسلمین تنها شش تا هشت روز براى اتخاذ هرگونه تدبیر و تصمیمى فرصت داشته‏اند.

وضعیت عمومى مدینه و روحیه مسلمین