در عرصه روح روان آدمی بخصوص در امر تعلیم و تربیت کارشناسان همه روزه در جهان ما باب نویسی را می گشایند و شیوه های تربیتی تازه تری را ارائه می دهند . تلاش ، کنکاش آنها همواره این است که نوآموزان و نونهالان و دانش پژوهان را در مسیری بهتر قرار دهند . ( سیاوش سرتیپی ، 1380 ). دانش امروزی در رشته تعلیم و تربیت ، نسبت به گذشته های دور و نزدیک جهش و سویه بهتر و روشن تری یافته است و نا گفته پیداست که این نهال کوچک مراقبت و مواظبت بیشتری را طلب می کند تا به درختی تناور تبدیل شود و ثمری نیکو و مفید بخشد . (سیاوش سرتیپی ، 1380 ). هر چند علم تعلیم و تربیت ریشه ای چندین هزار ساله دارد و از صدها سال قبل از میلاد هم به تاثیر مستقیم آن بروی آحاد مردم و جوامع توجه زیادی مبذول شده است . ولی تا امروز روش سنتی تعلیم و تربیت تغییرات چندانی را شاهد نبوده است ، و به رغم گفته و نوشته های صاحب نظران ، امر تعلیم و تربیت آن طور که باید و شاید مورد عنایت قرار نگرفته یا به عبارتی به عمل در نیامده است . در مورد تنبیه متاسفانه تنبیه در نظر برخی اولیا و مربیان امروزی به عنوان شیوه ای کارساز در امر تعلیم و تربیت شناخته شده است و بعضی از ایشان مانند پیشه وران دوره های گذشته تنبیه کردن شاگردان خود را الزامی می دانند امروزه یکی دیگر از دستاورد های جدید تکنیکهای آموزشی « احترام به شخصیت کودک » را الزامی می دانند . و این مسلم است که هر چه بیشتر به شخصیت کودکان و شرایط سنی شان توجه شود . آنها را تربیت پذیرتر می کند بویژه گروه سنی نوجوانان و جوانان از اهمیت بالاتر برخوردار می باشد (سیاوش سرتیبی ، 1380).بنا به گفته کارشناسان روان شناسی جملگی بر لزوم چنین شناخت و ارتباطی با دانش آموزان و در حالت کلی با همه نوآموزان در هر گروه سنی و اجتماعی تاکید دارند و معتقدند که یکی از راه های موثر برای رسیدن اولیای مدرسه به این گونه شناخت و رابطه های خوب ، بهره مندی از « تشویق و تنبیه » است (سیاوش سرتیبی ، 1380). تحقیق حاضر در ارتباط با روش های مختلف تشویق و تنبیه و ارتباط آن با پیشرفت تحصیلی در مدارس ابتدایی از دیدگاه معلمان و دانش آموزان به رشد تحریر آورده شده است . و نیز در مورد پیامدهای تشویق و تنبیه به طور اخص از سوی معلمان و دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت نگاشته شده است . تا شاید در اثر آن محیط های آموزشی بیشتر و بهتر از صفات انسانی برخوردار شوند . (سیاوش سرتیبی ، 1380)
بیان مساله [1]
یکی از نیازهای طبیعی انسان، احساس موفقیت و پیروزی است. تشویق، تنبیه بعنوان یکی از محورهای اصلی تعلیم و تربیت از دیر باز مورد توجه متخصصان و نظریه پردازان بوده است. دیدگاه اسلام نیز در این زمینه در آیات و قرآن و روایات منعکس است در حالیکه این پیامهای تربیتی انسان ساز، بشارت ها و نویدهای تعیین کننده، ترس از دنیای باقی به هدایت انسان ها و راهنمایی آنان پرداخته است. (سیاوش سرتیپی، 1382) در نظام های آموزشی تشویق و تنبیه جایگاه خاص داشتند و همواره مورد نظر برنامه ریزان و مسئولان بوده است. منظور از «تشویق[2]» پاسخ مثبت در برابر رفتار مطلوب است. و در فارسی به معنی آرزومند کردن، به تشویق آوردن، راضی ساختن است. مقصود از «تنبیه[3] » نیز پاسخ منفی در برابر نا مطلوب متربی است و برای آن مصادیقی است، از جمله نگاه سرد، روی برگرداندن، بی اعتنایی، تغییر چهره، حبس کردن، محروم ساختن، جریمه و تنبیه بدنی. چنس تشویق ها را به تشویقهای درونی و بیرونی تقسیم می کند. و تشویقهای درونی را نتیجه طبیعی رفتاری می داند. در حالیکه تشویقهای بیرونی از یک منبع خارجی بدست می آیند که معمول ترین آنها تمجید و تحسین است (سیاوش سرتیپی، 1382). یاد گرفتن بیشتر فهمید، بیشتر دانستن، کشف قانونمندی های طبیعت و اجتماع درک آثار هنری انگیزه های لازم را برای تشویق و ترغیب در خود دارند. و در این قلمروها نیازی به عوامل بیرونی نیست. همره بیست و کارت آفرین ارزش درونی، سازنده کار دانش آموزان را از بین می برد.در ظاهر هدف از تشویق برانگیختن دانش آموزان به تلاش بیشتر و حرکت سریعتر است ولی در اصل خودخواهی خانوده، ارضاء و تسلط معلم بر مجموعه شاگردان تحکیم می شود. دانش آموزی که جایزه می گیرد یا شاگرد اول می شود. احساس غرور می کند خودخواهی و خود پسندی در او رشد می کند و به تدریج شخصیت کاذبی به دست می آورد. در مقابل سایر شاگردانی که تلاش کرده اند، با شاگرد اول شدن تنها یک خرده احساس شکست و محرومیت می کنند. (سیاوش سرتیپی، 1382) بطور کلی می توان گفت وقتی عوامل بیرونی مانند معدل، شاگرد اولی، جایزه، تشویق کننده و موجبات حرکت و تلاش را در انسان فراهم آورند، احتمال شرطی شدن رفتار بوجود می آید. کوشش و تلاش ماهیت اصلی خود را از دست می دهد. فعالیت های تصنعی، رفتارها، حرکات قالبی و مکانیکی شده، سرانجام مخرب ترین ضایعه اجتماعی در شخصیت فرد شکل می گیرد. و تا از کسی چیزی نگیرد کری برای او انجام نمی دهد. (سیاوش سرتیپی، 1382) ممکن است عامل تشویق یک میل و انگیزه درونی باشد. مثل یک اثر هنری که خالق آن بدون مشوق های بیرونی از نفس اثر خود لذت می برد. همه می توانند در صورتی که فرصتی برای بررسی و فکر کردن به آنها داده شود. به نوعی خود و توانایی های خود را مطرح سازند، کسانی که بیشترین ساعات زندگی خود را در آزمایشگاهها و موسسات تحقیقی می گذراند در کودکی به گونه ای تربیت شده اند که برای رضایت خاطر خود کار می کنند. و از نفس کار و اهمیت کار خود لذت می برند. و نه از تشویق های بیرونی که مقطعی و موردی هستند. (سیاوش سرتیپی، 1382)
از روزگاران قدیم تا به امروز، در اکثر مراکز تربیتی از عامل تنبیه برای پیشرفت امور آموزشی کمک گرفته شده است. در کتاب انجیل، مطالب زیادی در مورد تنبیه کودکان وجود دارد. از جمله آمده است «کسی که تربیت فرزند خوداز چوب استفاده کند، از فرزندش متنفر است و کسی که فرزند خود را دوست دارد که برای تربیت او ، سخت تلاش می کند تا او را به داشتن نظم و انضباط عادت دهد، هر چند هیچ کودکی از کتک خوردن نمرده است.» قرنها پیش از میلاد مسیح (ع) قانونی وجود داشت به نام «همورایی» که در آن درباره انواع تنبیه ها و مجازات مطالب زیادی آمده است، که بر اساس یکی از مواد آن قانون « اگر نوجوانی از دستورات پدر و مادر سرپیچی می کرد به سختی تنبیه می شد. بر اساس نظر «رولف» (1967) در فرانسه در قرن نوزدهم، تنبیه در مدارس یک روش و برنامه سازمان یافته بود که به منظور صرفه جویی در وقت، همه بچه های شیطان، دردسر آفرین، در آغاز هر روز شلاق می خوردند. والدین «نهرو» نیز با او رفتار خشنی داشتند، «نهرو» در شش سالگی از پدرش قلمی دزدیده بود، خود وی می گوید «به خاطر این کار آن چنان کتکی از پدرم خوردم که از درد احساس کردم نابینا شده ام، به احساسات و آبرویم هم سخت لطمه خورده بود، دوان دوان نزد مادرم رفتم تا چندین روز با انواع پمادها، زخمهای دردناک بدنم را التیام می بخشیدند». «آلفرد لرد تنسیون» نیز هرگز خشونتی را که در مدارس، در مورد او اعمال شده بود، فراموش نکرد و نفرت از این امر به حدی بود که بعدها نتوانست از نزدیکی آن مدرسه عبور کند، از سوی دیگر نقل شده است که «لرد کلیومندی» بدون هیچ گونه انضیاطی بار آمد و تنها به خاطر اینکه چوب در تربیت او به کار نرفته بود، توانست سرنوشت سه ملت را تغییر دهد. در ایران باستان نیز در مکتب خانه ها و بعدها در مدارس ، افراد مختلف را با چوب و فلک تنبیه می کردند. همچنان که سعدی شیرازی از کاربرد تنبیه در عصر خویش تاثیر پذیرفته گفته است «جور استاد به از مهر پدر». از آن زمان تا به امروزه که عصر پیشرفت تکمولوژی و پیدایش انواع عملها و روشهای تربیتی گوناگون است، تنبیه به شکلهای مختلف در مراکز تربیتی وجود داشته و دارد. (نوابی نژاد ، 1369) بررسی گستره نظری و سوابق پژوهشهای پیشین
قسمت نخست این پژوهش به گستره نظری اختصاص یافته است در این قسمت ابتدا به بررسی اجمالی تشویق و تنبیه از دیدگاه متخصصان و نظر پردازان تعلیم و تربیت در طول تاریخ پرداخته می شود. سپس نظریه های انگیزشی مورد توجه قرار می گیرد. در این فراز انگیزشی درونی و انگیزش بیرونی و کاربرد آموزش آنها مطرح و رابطه انگیزش با تشویق و تنبیه بررسی می شود. (چرا تشویق، چرا تنبیه، نویسنده، هری اولر، ترجمه فرشاد نجفی پور، 1379).
|